DƯỚI KHUNG TRỜI NGÁT XANH kể về cuộc sống đầy sắc màu của đám trẻ xóm Đồi, làng Ghe - một vùng quê khai hoang có núi đồi và sông bao bọc bốn phía. Với biết bao trò vui, cả những cuộc phiêu lưu kỳ thú, dựng lên hình ảnh về một tuổi thơ nghèo khó, thiếu thốn nhưng cũng nên thơ, đầy xúc động. Lấy chất liệu từ chính những kỷ niệm, ký ức tuổi thơ của tác giả.

Cuộc sống ở quê nghèo thiếu thốn đủ thứ nên những đứa trẻ đã sớm biết phụ giúp gia đình đủ thứ việc. Mới lên năm lên mười đều đã tự tay chăm sóc đàn ngan của mình. Đi đào giun cho ăn, cho tắm mát để lấy tiền mua quần áo, sách vở trong năm học mới.

Chúng đi đào lỗ dế ở trên đê rồi dựng lều cỏ ở chỗ ông Bảy, ông là thương binh hay kể chuyện xưa và làm thức ăn cho lũ trẻ, có con mèo Bít với biệt tài bắt cá trứ danh. Ông thương lũ trẻ lắm.

Trong đám có Linh “cận”, giỏi giang tháo vát nhưng bố nó - chú Nam bị bệnh đã lâu năm, toàn phải bán non đàn ngan của nó để thuốc thang cho bố.

Lũ trẻ thường nhớ về những chùm chôm chôm ngọt lúc trước chú Nam thường hay cho, giờ thì vẫn được người khác cho nhưng không còn thấy chúng ngon ngọt nữa.

Ngày thường chúng đi mót thóc, khoai, lạc khi ngày mùa đến. Kiếm chất đốt trên đồi thông nơi có cô Ninh là thanh niên xung phong xưa nay sống một mình với hương đồi là thức hương của lá thông, cỏ mật… Rồi đi tát cá, săn chuồn chuồn…

Lén đến xem ở đuôi núi Thằn Lằn có điện ông Hùng, bến Sung Chín Ngọn, bãi Lở… có gì mà người lớn cấm đoán không cho lũ trẻ bén mảng đến.

Rồi cùng nhau tổ chức đám ma cho lũ châu chấu ở “Mả Xíu”, thám hiểm bí ẩn ở cái vòm cống bí ẩn đầu làng.

Nghỉ hè, làng có khách là Nhật Minh và hai đứa em gái sinh đôi, là cháu nội của ông Cả Cam.

Cả bọn lên kế hoạch bí mật cho chuyến phiêu lưu đi tìm kiếm Ao Sao Ao Dành trên núi Ông Voi. Đặc biệt xúc động khi biết được sự thật đây là ngôi mộ tập thể của những anh hùng liệt sĩ bị bom dội thời chống Mỹ.

Lũ trẻ giới thiệu với “khách” về đặc sản quê mình khi theo bà đi chợ. Chợ quê với mớ rau vườn, rổ cà bát, món nộm hoa chuối nổi tiếng gần xa của bà Cả Cam hay ghé hàng bánh rán nóng hổi, vàng ruộm.

Cuối cùng, hình ảnh về đoá hoa Đón Thu mọc ở nơi gò đất là những ngôi mộ liệt sĩ chưa được quy tập. Chúng chỉ mọc ở gò đất ấy, không ai nhân giống ra đâu được. Lùm cây xanh um, lá tròn đầy như trái tim và chi chít những chùm hoa trắng như hoa bưởi.

GIỚI THIỆU NHÂN VẬT

Là một đám trẻ tầm 6 - 7 đứa, lớn nhất khoảng 10 - 12 tuổi, bé nhất 4 - 5 tuổi.

Hay đi mò cua, tát cá, cào lá thông, nhổ cỏ mật… Suy nghĩ đơn giản, ngây thơ, chân phương. Tò mò, e ngại trước những điều chưa biết đến nhưng cũng dũng cảm, gan dạ, đoàn kết bên nhau đi tìm kiếm những điều bí mật dù đã bị người lớn ngăn cấm.

Cảm xúc trước những câu chuyện buồn của mọi người xung quanh, thích lắng nghe người lớn kể chuyện xưa.

- My: nhút nhát, nhẹ nhàng nhưng giàu lòng yêu thương.

- Linh "cận": nhiều mưu kế, thông minh và bình tĩnh trong mọi tình huống.

- Quang "nghều": mạnh mẽ, dũng cảm, gan dạ, sẵn sàng bảo vệ bạn bè mọi lúc mọi nơi.

- Hương "công chúa": chu đáo, thơm thảo và luôn tỏ ra hiểu chuyện.

Bên cạnh đó là những nhân vật người lớn: đối xử với bọn trẻ ấm áp, ân cần như ông Bảy, ông Cả Cam, cô Ninh…

TRÍCH ĐOẠN

“Mùi lá thông thơm nhẹ. Mùi lá bạch đàn thoang thoảng như hơi dầu gió mẹ xoa lưng mỗi tối. Mùi keo lá tràm chộn rộn, hoai nồng. Mùi cỏ mật ngòn ngọt, êm êm. Mùi các loại dây leo, gai bụi hăng hăng, giống mùi thuốc lá của mấy bà lang người Mường sắc giữa chợ phiên... Hương lá, hương đồi có ngôn ngữ riêng, sắc thái riêng, không dễ bề trộn lẫn.”